گروه تلاش برای نهادینه شدن حقوق بشر در ایران

(مهر ایران)

 چگونه میتوان حقوق بشر را در ایران نهادینه کرد؟

۱۵ جولای ۲۰۰۷

محمد پروین
mparvin@mehr.org

 پیش گفتار:

سلسله مقالاتی که از نظرتان خواهد گذشت ناظر بر مجموعه ایست که جایگاه حقوق بشر را در ایران با توجه به دست اَورد های بین المللی تعیین میکند و از اینرو راه کارهای توقف نقض حقوق بشر را در ایران مورد بررسی قرار خواهد داد. بحث های مربوطه بتدریج و بطور مستقل در زمینه های زیر ارائه خواهد شد:

 ۱- اَشنائی  با نوع نگرش گروه مهر به مبانی حقوق بشر. وجه تمایز نهادهای حقوق بشر با احزاب سیاسی 

۲- تاریخچه پیدایش و تکامل حقوق بشر
۳- بیانیه جهانی حقوق بشر
۴- میثاق ها و معاهدات حقوق بشر
۵- سازمانهای بین المللی حقوق بشر و ارزیابی  اَنها
۶- وضعیت حقوق بشر در ایران
۷- حقوق بشر و قانون اساسی رژیم اسلامی
۸- حقوق بشر و جدائی دین از دولت
۹- حقوق بشر و مجازات اعدام
 ۱۰- حقوق بشر و نسبیت فرهنگ
۱۱- حقوق بشر، دموکراسی و عدالت اجتماعی
۱۲- بازوهای اجرائی حقوق بشر. معاهدات بین المللی برای مجازات ناقضان حقوق بش
۱۳- چگونگی افشا و توقف حقوق بشر در ایران
۱۴- مقدمه ای بر مبارزات بدور از خشونت

 در ابتدا بر اَن بودم که این بحث ها را تا حد امکان بطور مبسوط و مفصل ارائه دهم  منتها از اَنجائیکه نگرش من به اغلب این مسائل از حیطه برخورد های متعارف خارج است و ممکن است مورد سئوال عده ای قرار گیرد، بنظر اَمد که شاید بهتر باشد  ابتدا بحث ها را بسیار خلاصه عنوان کنم و سپس  در برخورد به نقد و نظراتی که احتمالا ارائه خواهد شد، وارد جزئیات بیشتری بشوم. به این ترتیب هدف باز کردن بحث است  با این امید که مشارکت شما به غنای کیفی  و کمی اَن بیانجامد.

با این توضیح ، سعی میکنم تا در این نوشته، برداشتم را از مبانی حقوق بشرو شیوه  برخوردم را به این مبانی تشریح کنم که تکیه گاه  بحثهای من برای همگان روشن باشد.

اَیا حقوق بشر مقوله ای سیاسی است؟

 از دیر باز در جامعه ما تعابیر و برداشتهای بسیاری متفاوتی از حقوق بشر وجود داشته است. بهمین دلیل  فکر میکنم لازمست که قبل ازاینکه بحث اصلی  را شروع کنم، بگویم که نگرش من به حقوق بشر و مقولاتی که با این عنوان مطرح .میشود چیست

 من تحقیق چندانی را در مورد تاریخچه اَغاز توجه به مبانی حقوق بشر و تحولات مربوط به اَن  در ایران نکرده ام. منتها حدود سی سال پیش در برون  مرزهای ایران در انگلستان و امریکا خود شاهد تفکری غالب در میان ایرانیان بودم که شاید بازگو کردن اَن به درک زمینه های فکری گذشته در مورد حقوق بشر کمک کند.

 این تفکربرای حقوق بشر ارزش چندانی قائل نبود و اَنرا غیر سیاسی میدانست. این نوع برخورد هم از جانب کسانی که خود را فعال حقوق بشر میدانستند و هم از طرف کسانی که خود را فعال سیاسی میدانستند دامن زده میشد. برای اینکه کمی حال و هوای اَن دوران را تصویر کرده باشم توجهتان را به این اصطلاح بسیار رایج در میان ایرانیان جلب میکنم که در برخورد به هواداران حقوق بشر با تحقیر اَنها را "حقوق بشری" میخواندند. هواداران "حقوق بشر" هم در مواقعیکه مسئله ای پیش میامد که با حکومت و رژیم برخورد شدید پیدا میکرد با عنوان اینکه اَنها سیاسی نیستند صف خود را از دیگران جدا میکردند. این تفکر با گذشت زمان و تحولات بسیاری که در بین ما ایجاد شد، کم رنگ تر شده است اما کماکان وجود دارد.

  بعد از این مقدمه چینی و اشاره ای که به این ذهنیت تاریخی شد، باید بگویم که علیرغم تفکر همچنان غالب، من فعالیت های حقوق بشر را کاملا سیاسی میدانم و اَمیخته با مسائل سیاسی تعریف میکنم. تعریفی که خوب میدانم برخی با اَن موافق نیستند اما کمتر مخالفتشان را بطور  مستدل بیان کرده اند.

 به باور من حقوق بشر  یک نظریه سیاسی – حقوقی، اقتصادی و اجتماعی است که در بستر بی عدالتیها و کشت و کشتارهای دوران مختلف شکل گرفته و بعنوان راهنمائی برای ایجاد یک زندگی بهتر در اَمده است. سیاسی بودن این نظر را که فعلا مورد نظر ماست از وجوه مختلف میتوان تعریف نمود و مورد بررسی  قرار داد.  این بررسی دقیق را به بعد موکول میکنم اما در این مقدمه با اشاره به تنها یک وجه ساده آن و با توجه به وضعیت ایران، سعی میکنم سیاسی بودن حقوق بشر را نشان دهم. در رژیم اسلامی، نقض حقوق بشر در ابعاد مختلف، نص صریح قانون اساسی و ملحقات اَن و قوانین مذهبی است که ناظر برهمه قوانین موجود در ایران میباشد. علیرغم اَنکه بسیاری بدون توجه به این واقعیت از نقض قوانین توسط رژیم اسلامی شکوه میکنند، تمام جنایات رژیم اسلامی قانونی است. این قوانین، بسیاری از حقوق فردی و اجتماعی را محدود و یا کاملا سلب کرده است. بنابر این هر عمل کوچکی در جهت احقاق این حقوق مخا لفت با قوانین رژیم و لذا کاری سیاسی است. شما اگر بعنوان یک زن انتخاب پوشش را حق خود بدانید و بخواهید موی خود را نپوشانید و پیراهن یقه باز بپوشید،، قوانین رژیم را نقض کرده اید. اگر بخواهید اَزاد سخن بگوئید، اَزادانه بنویسید، اَزادنه مذهب خودتان را عبادت کنید و عشق بورزید، قوانین موجود مملکتی را نقض کرده اید و با زندان و شکنجه و سنگسار و اعدام مواجه خواهید شد. از اَنجائیکه این قوانین، حداقل به تعبیر حاکمان فعلی، الهی و غیر قابل تغییر هستند و با موجودیت رژیم گره خورده اند، لذا  اعتراضات و فعالیتهای فردی و یا جمعی شما برای احقاق این حقوق و حقوق نظیر اَن در واقع به سئوال کشیدن موجودیت رژیم است و کاری سیاسی تر از این وجود ندارد.   

 از طرف دیگر، فعالیتهای حقوق بشر بر خلاف تفکری که سخت رایج است، تنها در افشای نقض حقوق بشر و نجات جان یکی دو نفر و رهائی چند نفر از بند و زندان خلاصه نمیشود. افشای  نقض حقوق بشر در کنار اثرات محدودی که در کوتاه مدت دارد، در دراز مدت زمینه را برای توقف نقض حقوق بشر فراهم میکند. به باور من این مهمترین وظیفه فعالان حقوق بشر است و من در بخش راه کارهای توقف نقض حقوق بشر مفصلا به اَن خواهم پرداخت.

 به این ترتیب، چنین نگرشی که من بدان باور دارم،  در اولین قدم خود  نهاد های حقوق بشر را بعنوان یک نهاد سیاسی تعریف میکند که قائم به دولت های حاکم، چه "خوب" و چه "بد" نیستند

تغییر روش نمی دهند واز این رو ماهیتشان با تغییر قدرت سیاسی، تغییر نمی کند و همواره مراقب و چالش گر قدرت حاکمه باقی خواهند ماند. چنین تفکری، نهادهای حقوق بشر را از محدوده رقابت های متعارف بین احزاب و نهادهای حزبی خارج کرده و از اَنها متمایز میکند. از اَنجائیکه این نوع نگاه به مسائل حقوق بشر و مسائل حزبی، با اندیشه سنتی گروه های حزبی ایرانی و بطور کلی فرهنگ سیاسی مسلط بر جامعه ما، خوانائی چندانی ندارد، با شک و تردید مواجه میشود که گوئی اینهم دکان جدیدی است برای عده ای از رقبا، که از اینراه اهداف خاص را پیش ببرند. وجود چنین مقاومتی بیشتر نشان میدهد که چقدر جامعه ما محتاج نهاد های مدنی است که طالب قدرت سیاسی نیستند ولی همواره دیدبان اَن هستند و خواستار هر چه بیشتر همگانی شدن قدرت از طریق شرکت مستقیم مردم میباشند. بعدا بطور دقیق تر به این مقوله مهم که بسیار فشرده به اَن اشاره کردم خواهم پرداخت.  

 در اینجا این بحث مقدماتی را خاتمه میدهم. امیدوارم توانسته باشم نشان بدهم که  برخوردهای من به مبانی حقوق بشر، بیشتر از زاویه عملی است و تنها به این بسنده نمی کند که این نوع نگرش، نگرشی انسانی و خوب است و لذا تنها برای توصیه و نصیحت از اَن استفاده شود.

هدف، شناخت مبانی حقوق بشر و نهایتا شناخت راه کارهای ممکن برای توقف نقض این حقوق و تلاش برای تحقق اَنهاست.  نقد و نظراتتان را با من در میان بگذارید تا با توجه به اَنها نوشته های اَتی راه تکامل را بپیماید.